We boeken onze vakantie online, een taxi reserveren we met een app en geld overmaken gaat eenvoudig met internetbankieren. Digitale dienstverlening is overal om ons heen en we maken er volop gebruik van. Dat willen we ook in de zorg en zeker ook in de geestelijke gezondheidszorg. eHealth raakt steeds meer in zwang. niet als doel op zichzelf, maar zeker wel als eigentijds onder- deel van goede en steeds betere zorg. op maat en letterlijk onder de knop van de patiënt.

eHealth in de GGZ bestrijkt een breed terrein. Het gaat om alle ICT en internettechnologie voor behandeling of begeleiding van mensen met een psychische aandoening. Zoals online behandelprogramma’s (meestal in combinatie met face-to-face behandeling), beeldbellen, mobiele apps, cliëntenplatforms (ook wel cliëntenportaal genoemd), het persoonlijk gezondheidsdossier, serieus games en virtual reality. Er is inmiddels een groot aanbod aan middelen die we kunnen inzetten om de zorg te verbeteren. Want dat is waar eHealth een rol in speelt. De GGZ moet meer doen met minder middelen, terwijl de verwachtingen ten aanzien van kwaliteit en service toenemen. Patiënten en cliënten nemen en krijgen meer de regie en worden daarbij digitaal ondersteund. De rol van de spreekkamer verandert van een hoofd- naar een bijrol in het herstel van de cliënt. Zorg en welzijn raken in toenemende mate verweven, en de samenwerking in netwerken, over de grenzen van de eigen organisatie heen, wordt de standaard. GGZ-aanbieders en zorgprofessionals veranderen mee en moeten zich tot deze nieuwe realiteit verhouden.

Kansen voor eHealth
In Europa wordt de Nederlandse GGZ gezien als één van de koplopers op het gebied van digitale toepassingen bij behandelingen. Ook in vergelijking met andere zorgsectoren in Nederland blijkt dat de geestelijke gezond- heidszorg het bovengemiddeld goed doet wat betreft het gebruik van eHealth. Er zijn inmiddels ook al talloze voorbeelden van effectieve digitale toepassingen bij behandelingen. En die toepassingen zijn heel divers. Wanneer mensen zoeken naar oplossingen voor een probleem, is een anoniem platform vaak de eerste, laagdrempelige, stap die gezet wordt. Alcoholdebaas.nl is daar een voorbeeld van. Deze website van verslavingszorginstelling Tactus richt zich op mensen die zich afvragen of ze misschien een alcoholprobleem hebben. De site biedt zelfhulp én behandeling. En bovendien contact met lotgenoten. Uit onderzoek onder gebruikers van Alcoholdebaas.nl is gebleken dat de internetbehandeling effectief is en zorgt dat de wekelijkse alcoholconsumptie van deelnemers vermindert en hun gezondheid verbetert.

Een andere toepassing van eHealth zijn de serious games. Zo hebben GGZ-organisaties Mondriaan en GGzE samen met het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie en hogescholen Games[4Therapy] ontwikkeld. Deze therapie- vorm combineert de reguliere face-to-face behandel- momenten met (digitale) spelprincipes en nieuwe technologieën. Digitale spellen en spelelementen verhogen de motivatie van jongeren om hun behandeling te volgen en zo te werken aan oplossingen voor hun problematiek.

Denk basis-GGZ, onderdeel van GGZ Friesland, heeft samen met cliënten en de NHL Hogeschool een methode ontwikkeld om levensechte situaties te simuleren. Een virtual reality bril wordt ingezet als onderdeel van een therapie om angst tegen te gaan. Iemand met pleinvrees kan met deze bril op virtueel een druk plein betreden, een super- markt binnengaan of een busrit maken. Simulaties die levensecht aanvoelen en angstaanvallen kunnen opwekken. Maar doordat de angst ook weer wegebt ervaart degene met de bril op, dat er niks ernstigs gebeurt. Zo leert hij of zij dat bepaalde situaties niet vermeden hoeven te worden.

Dit zijn allemaal voorbeelden van toepassingen die aansluiten bij het leven dat we leiden in deze tijd, en een waardevolle aanvulling op of vernieuwing zijn van bestaande methodes van behandeling. Niet alleen patiënten en cliënten zijn blij met de mogelijkheden die eHealth biedt – een kleine 70% staat positief tegenover eHealth – ook behandelaren zijn enthousiast. Ruim een derde van de psychiaters blijkt graag ‘blended’ behandelingen aan te (willen) bieden. Behandelingen die een combinatie vormen van online en ‘face-to-face’ contacten. Twee op de drie GGZ-organisaties bieden dan ook e-mental health toepassingen aan.

Samen ontwikkelen
Succesvolle eHealth komt niet vanzelf. GGZ Nederland heeft, samen met alle stakeholders, intensief samenge- werkt om de kansen en belemmeringen voor de implementatie van eHealth in kaart te brengen. Dat helpt om de uitdagingen en belemmeringen ook samen aan te gaan. Dat geldt voor de ontwikkeling van eHealth, maar zeker ook voor de implementatie ervan. GGZ Nederland organiseerde over beide aspecten enige tijd geleden masterclasses. Deelnemers waren GGZ-aanbieders, zorgverzekeraars, patiënten- en cliëntenorganisaties, beroepsgroepen uit de GGZ en het ministerie van VWS. Belemmeringen die gesignaleerd werden waren bijvoorbeeld: te weinig gebruikers van eHealth-toepassingen, onbekendheid bij behandelaren, (nog) beperkte wetenschappelijke evidentie, ontoereikend financieringsmodel, ontoereikende ICT en technologie, te veel naar ‘binnen’ gerichte ontwikkeling en gebrek aan samenwerking. Maar waar belemmeringen zijn, zijn er gelukkig ook adviezen of oplossingsrichtingen.

De masterclasses en ervaringen uit de praktijk leverden verschillende tips op voor de eerste stappen in een goed plan van aanpak om eHealth te implementeren. Zoals:

• koppel eHealth-doelen aan organisatiedoelen en start met een helder omschreven en bereikbaar doel. Zorg dat die doelen goed geborgd zijn. Belangrijk in dat verband is dat bestuurders, directies en management voldoende aangehaakt zijn en dat eHealth onderdeel is van de jaarplannen;
• Maak de doelen van eHealth concreet door continu vragen te stellen: Wat versta je onder ‘betere kwaliteit’, ‘eigen regie’, ‘betere service’. Wat verandert er dan voor medewerkers, behandelaren, cliënten? De inzet van eHealth brengt namelijk een grote verandering met zich mee voor het primaire behandelproces en doet een fors appel op behandelaren en begeleiders in de GGZ. Managers en projectleiders ervaren in de praktijk nog weleens weerstand bij behandelaren om eHealth te gebruiken. Weerstand ontstaat meestal uit angst of onbekendheid. De vraag die dan ook centraal staat: hoe kunnen behandelaren dusdanig gefaciliteerd worden dat het gebruik van eHealth sneller wordt geadopteerd? Ruimte voor innovatie is daarvoor een voorwaarde;
• Betrek stakeholders bij het formuleren van een visie. Cliënten willen de regie, maar krijgen nog onvoldoende kans om deze te pakken. Succesvol innoveren kan dus alleen in co-creatie met verschillende stakeholders en buiten de bestaande structuren. eHealth is hierbij de motor voor vernieuwing en voor nieuwe vormen van samenwerking tussen GGZ-organisaties met hun stakeholder;
• Bepaal ook wat je niet meer gaat doen (substitutie). Immers, als eHealth er enkel bij komt (additie) zal het niet leiden tot meer doelmatigheid en efficiency. Maak hierin heldere keuzes;
• Kwantificeer de eHealth doelen en spreek targets af met behandelaren en managers. Hoeveel meer kwaliteit levert de inzet van eHealth et cetera. Het vervolg is dat de gestelde doelen en targets gemonitord moeten worden. Dit biedt directie en management de benodigde informatie om te sturen op resultaten. Bijvoorbeeld: het aantal inlogmomenten per behandelaar, het aantal bezoekers per behandelprogramma, het aantal eHealth accounts per eenheid/afdeling, of het aantal afgenomen face-to-face minuten;
• Een belangrijke tip is om de ‘buitenwereld’ te betrekken. eHealth kan bijdragen aan het beter organiseren van zorg over de eigen organisatie heen. Het helpt wanneer GGZ-aanbieders dit in hun visie en doelen meenemen en daar ook externe stakeholders bij betrekken.

Samen de vruchten plukken
Financiering is een knelpunt. Ontwikkelkosten van eHealth- toepassingen zijn investeringen die je niet gegarandeerd terugziet. Ook zorgverzekeraars zijn zoekende in de manier waarop zij eHealth kunnen stimuleren. De één kiest voor een opslag op het DBC-tarief als eHealth bij een x-percentage cliënten wordt toegepast, de ander kiest voor een korting op het tarief als niet bij een x-percentage van de cliënten eHealth wordt toegepast. Toch is het de vraag of dit de beste uitkomst is. Een oplossing kan gezocht worden in de vorm van shared savings. Om de inzet van eHealth lonend te maken en het gebruik te stimuleren, moeten de kosten en de baten eerlijker worden verdeeld. GGZ-aanbieders kunnen hierover met zorgverzekeraars in gesprek gaan. Een gedegen business case helpt bij zo’n gesprek. GGZ Nederland ontwikkelde daarvoor een kosten- batenanalyse.

Winst is er ook binnen GGZ-organisaties, omdat de inzet van eHealth kan bijdragen aan e ciëntere inzet van middelen en menskracht. Een patiënt die aan de hand van een eHealth-module vragen voor zijn behandelaar heeft,is al bezig met zijn behandeling voordat er daadwerkelijk contact plaatsvindt. En ook buiten afspraken om werkt zo’n patiënt aan zijn of haar herstel. Daarmee kan eHealth van grote waarde zijn voor cliënten en patiënten, en voor hun familie of naasten. Veel eHealth toepassingen hebben mogelijkheden om de omgeving van de cliënt te betrekken bij een behandeling. Of ze in elk geval inzicht te geven in de problematiek waar iemand mee te maken heeft. Welke vlucht het gebruik van eHealth zal nemen is aan alle betrokkenen gezamenlijk. Maar zeker is dat het een ontwikkeling is die blijft.

Meer weten? Lees de Handreiking eHealth in de praktijk. Tips en handvatten voor implementatie van eHealth in de GGZ.

Jacobine Geel is voorzitter van GGZ Nederland, branche- organisatie voor instellingen in de geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg

Dit artikel verscheen eerder in Digitalezorg.nl Magazine